Trong thói quen của nhiều người, để chỉ khoảng thời gian 10 năm, có hai từ tương đương là thập niên và thập kỷ. Trên báo chí, hai từ này nhiều khi cũng được sử dụng như nhau. Thậm chí, một số từ điển tiếng Việt cũng ghi nhận hai từ này là một.
Thập niên và thập kỷ đều là những từ Việt gốc Hán. Trong đó, thập niên có nghĩa là “mười năm”. Còn thập kỷlại… rắc rối hơn.
Thập kỷ dĩ nhiên là mười “kỷ”. Nhưng một kỷ là bao nhiêu năm? Trong tiếng Hán, kỷ (bộ mịch) có nhiều nghĩa, trong đó có 3 nét nghĩa liên quan đến thời gian là: 1. mười hai năm, 2. một trăm năm (trong từ thế kỷ) và 3. đơn vị thời gian trong ngành địa chất học mà Từ điển tiếng Việt định nghĩa là đơn vị “bậc dưới của đại, dài từ hàng triệu đến hàng chục triệu năm”.
Như vậy, thập kỷ có đến 3 cách hiểu. Đó là: 1. một thập kỷ = 10 x 12 năm = 120 năm; 2. 10 x 100 năm = 1.000 năm và 3. 10 x (hàng triệu đến hàng chục triệu năm) = hàng chục triệu đến hàng trăm triệu năm. Trong tiếng Hán, nét nghĩa thập kỷ = 10 năm không có. Có thể nét nghĩa này được phái sinh do thói quen ngôn ngữ của người Việt trong quá trình Việt hóa từ mượn này.
Vậy thì, thay vì dùng từ thập kỷ vừa nhiều nghĩa vừa không chính xác, tại sao ta không dùng từ thập niên vừa chuẩn xác lại vừa đơn nghĩa, dễ hiểu (niên gần gũi với tâm thức người Việt hơn kỷ. Trong tiếng Việt, lượng từ vựng liên quan đến niên (như niên khóa, tất niên, tân niên… cũng nhiều hơn so với kỷ) như nhiều bài viết trên báo Bình Định đã sử dụng. Chẳng hạn, báo Bình Định điện tử ngày 9.4.2012 có bài Nghề hớt tóc nam và một phần ký ức Quy Nhơn, trong đó, đã dùng chính xác từ “thập niên” (trong câu “Cho đến những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, Quy Nhơn vẫn còn một vài thợ hớt tóc dạo”).
Cũng cần nói thêm, trong tiếng Việt, có một tổ hợp thuần Việt tương đương với thập niên là những năm. Thay vì nói thập niên 80 (của thế kỷ XX), ta có thể nói những năm 80. Theo tôi, tổ hợp này có thể thay thế hoàn toàn chothập niên, và dĩ nhiên, cho cả thập kỷ.
ThS PHẠM TUẤN VŨ
Đăng trên báo Bình Định ngày 27.1.2018
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét